CHƯƠNG 2:
BETA READERS
1. Beta readers - Những điều cần làm
+ Điều tốt nhất là
bạn phải rất rất quen thuộc với fandom của fic mà bạn nhận làm beta. Khi bạn không nắm rõ hay cập nhật đầy đủ về fandom, bạn sẽ không nhận ra được những điểm sai lệch về cốt truyện hay tính cách nhân vật trong fic. 2 vd tiêu biểu là Nhâm Bình Sinh và Khuynh Thành. Trong Nhâm Bình Sinh, tác giả đã để Hàn đội vô địch năm đầu. Và trong Khuynh Thành thì tính cách Diệp Tu bị sai lệch nặng nề khi bị miêu tả luôn đau buồn rõ rệt mỗi lần có người nhắc đến mối quan hệ giữa hắn và Gia Thế. Beta reader nên và phải nắm chắc về cốt truyện hơn người viết. Đừng để xảy ra trường hợp beta reader đọc fic xong lại tưởng chi tiết người viết sáng tạo ra thành chi tiết trong nguyên tác thật.
+ Luật bất thành văn:
Hãy nhận xét, chỉ ra và khuyên. Đừng sửa lại bất cứ điều gì trong truyện (trừ phi được người viết yêu cầu). Thứ nhất, đó là công việc của một editor chứ không phải của một beta reader. Thứ hai, điều bạn cho là không hợp lý chưa chắc đã là điều người viết cho là không hợp lý. Thứ ba, như vậy bạn chỉ có thể khiến truyện hoàn thiện hơn chứ không thể giúp người viết tiến bộ.
(editor: ở đây không phải editor – người edit fanfic/đam mỹ từ qt mà là những người sửa fic cho người viết)
+
Để chữ đậm tất cả những chỉnh sửa, sửa chính tả hoặc ngữ pháp cũng như đề nghị của bạn, và
tách lời giải thích bằng các ký tự đặc biệt.
VD:
Nguyên bản: Hắn nắm chặt hai cổ tay của cô. …… Cô cố đẩy hắn ra.
Beta: Hắn nắm chặt hai cổ tay của cô. …… Cô cố (đẩy hắn ra.) giằng tay ra *** Bị nắm chặt tay thì làm sao mà đẩy ?***
+
Đặt tất cả những nhận xét tổng thể lên trên đầu fic, để người viết có thể thấy chúng trước tiên.
+ Nếu bạn không có nhận xét về một phần dài của truyện (khoảng 1 – 2 trang), xoá bỏ phần đó đi, và ghi vào chỗ của phần đó là {bỏ qua}.
+ Cần thông báo và update lại status của mình nếu bạn bận và cần tạm dừng beta.
+
Không nên hứa hẹn là bạn sẽ hoàn thành trong một thời gian cấp tốc. Việc beta-reading đòi hỏi nhiều thời gian, cho dù bạn là một người đọc rất nhanh, nhưng biết đâu bạn đã bỏ sót nhiều điểm. Cũng
đừng "ngâm dấm" fic của người khác quá lâu, họ sẽ mất lòng tin với bạn, và có khi cả với chính tác phẩm của họ nữa.
~*~
2. Beta readers – Những điều nên làm
+
Đọc những chương truyện được viết trước chương bạn nhận được để nắm được chuyện gì đang xảy ra.
+
Đọc đi đọc lại fic/chương cần beta để nắm được lối viết, cách hành văn của tác giả trước khi bắt đầu phân tích, chỉnh sửa. Có những cách viết và dùng từ dù không đúng về ngữ pháp nhưng lại là văn phong của người viết và có thể chấp nhận được.
+
Đừng đọc lướt. Những lỗi và sai sót sẽ không hiện ra khi bạn không chịu khó tìm chúng.
+
Đọc qua lần đầu tiên và ghi lại những nhận xét nhỏ. Sau đó sẽ quay lại để nhận xét kỹ hơn.
+
Đánh dấu lại những chỗ đọc lên nghe gượng, dù chúng có đúng hay không.
+
Nếu bạn có thể thì hãy cụ thể trong việc tìm ra lỗi. Còn nếu bạn không chắc về một điều gì đó, hãy vẫn bày tỏ ý kiến của mình, và nói rằng: “Tôi không biết chắc điều gì, nhưng ở đây có gì đó không ổn.”
+ Nếu có
quá nhiều lỗi chính tả?
Hãy gửi lại cho người viết và yêu cầu họ kiểm tra lại fic của mình. Nếu nói là giúp người viết tiến bộ, thì điều đầu tiên người viết cần phải học là có trách nhiệm với fic của mình.
+
Luôn tỏ ra có chừng mực, mọi lời khuyên bạn đưa ra cần chỉ là những lời khuyên, đừng mang tính ép buộc.
+
Nên trung thực và thẳng thắn. Nếu bạn muốn tiếp tục beta cho người viết, hãy nói với họ. Hoặc nếu bạn không muốn tiếp tục, đừng ngại nói ra điều đó.
+ Trước khi đồng ý làm một beta reader,
hãy biết và thông báo bạn muốn và có thể chấp nhận đọc những thể loại nào, những fandom nào, những truyện với độ dài thế nào.
+
Đừng ngại là bạn đang quá khắt khe với tác phẩm mà bạn đang đọc và chỉnh sửa. "Vạch lá tìm sâu" chính là công việc của một beta reader. Tuy nhiên, bạn hãy để ý đến cách mà bạn phê bình và góp ý, hãy điều tiết giọng của bạn sao cho người viết thấy được là bạn đang muốn giúp đỡ chứ không phải chê bai thậm tệ.
+
Đừng tiếc rẻ lời khích lệ. Hãy khắt khe với fic, nhưng đừng khắt khe với người viết. Hãy tiếp thêm cho họ sự nhiệt tình với fic chứ đừng dập tắt nó.
+ Việc một beta reader cần làm là giúp người viết có thể hoàn chỉnh fic của mình bằng cách chỉ ra những chỗ chưa được, và nói với họ rằng họ có thể làm tốt hơn như thế. Vì vậy
cần có cả những nhận xét tích cực cũng như chỉ ra những chỗ chưa được. Nhận xét tích cực không chỉ sẽ khích lệ người viết, mà còn giúp họ không xoá bỏ những chỗ được hay chữa thêm những chỗ đựơc thành hỏng khi họ sửa fic của mình.
+
Đừng ngại tranh luận với người viết. Bạn có thể cảm thấy một chỗ không ổn, còn họ thì không, hoặc biết đâu đó là dụng ý của họ, hoặc họ muốn nói điều đó, nhưng chỉ là chưa thể hiện được mà thôi. Hãy lắng nghe ý kiến của họ, và tranh luận lại nếu lý do họ đưa ra thực sự chưa ổn thoả.
+ Tuy nhiên, khi tranh luận, cần chú ý một điều:
Đừng khăng khăng bảo vệ ý kiến của mình mà chỉ nói lên quan điểm của mình về ý kiến đó.
+
Đừng quá cảm thấy bất mãn nếu người viết không đi theo hướng mà bạn khuyên họ. Họ có thể nhờ nhiều beta reader, và họ cũng có thể có một ý riêng nào đó mà nhất định không muốn sửa đổi. Điều quan trọng là khi cân nhắc về lời khuyên của bạn, họ đã thử nhìn theo cách nhìn của người khác về fic của họ. Và dù họ có lựa chọn theo bạn hay không, thì trong quá trình đó, họ cũng đã thu được một điều gì đó.
+ Giữ cho người viết không bị chê bai, chỉ trích không phải là việc của một beta. Văn phong và cốt truyện của fic mà bạn làm beta có nhạt nhẽo, hay vô lý đến mức nào, sau khi được bạn góp ý, thì trách nhiệm và quyền quyết định tuyệt đối là ở người viết.
Công việc của bạn là chỉ ra những điểm chưa hay trong fic của tác giả, không phải viết lại, hay biến nó thành một tác phẩm hay. Đó là việc của người viết.
~*~
3. Những điều một beta reader có thể chỉ ra
+
Lỗi chính tả và lỗi ngữ pháp.
+
Lỗi về cốt truyện hoặc tình tiết truyện. (Vd: Một nhân vật rời khỏi phòng, nửa trang sau lại thấy nhân vật đó cất tiếng nói mà không hề vào lại phòng.)
+
Lỗi hiện thực. (Vd: Một nhân vật có tóc ngắn thì nửa năm sau, trừ phi cô ta đội tóc giả, tóc cô ta không thể dài tới thắt lưng được. Hoặc nếu nhân vật đi tàu hỏa từ Hà Nội vào TP HCM thì anh ta không thể nào khởi hành vào buổi trưa mà tối đã có mặt tại nhà người yêu được.)
+
Lỗi về tính cách nhân vật. Tuy fanfic cho phép có nhiều cách nhìn về nhân vật, nhưng người beta reader cần chỉ ra được nếu nhân vật làm một điều gì đó mà anh ta sẽ không làm mà không có một lý do cụ thể. (Vd: Cho một giọt nước mắt rơi trên má Hàn Văn Thanh thì còn được, nhưng nếu để Hàn Văn Thanh chan chứa nước mắt thì… lạy Chúa, hãy nghĩ ra một lý do gì đấy thật sự hợp lý!)
+
Quá lạm dụng tính cách nhân vật. (Vd: Chu Trạch Khải hay ngượng và ít nói nhưng không phải lúc nào cũng chỉ một câu ba chữ. Mạc Phàm tương tự, đừng viết câu thoại Mạc Phàm chỉ mỗi “…” từ đầu đến cuối fic)
+
Điều mà bạn nhận được từ câu chuyện. Bạn có thể nói “Tôi thích cách mà bạn để nhân vật A làm điều này. Nó thể hiện được anh ta đang thật sự muốn đến bên nhân vật B”. Như vậy, người viết có thể biết được liệu điều người đọc cảm nhận có đúng với điều họ muốn nói hay không.
+
Lựa chọn về ngôn từ. (Vd: Anh ta
chạy thật nhanh về phía đứa trẻ và Anh ta
lao về phía đứa trẻ).
+
Lỗi về từ chuyên môn. Nếu bạn thực sự hiểu về một lĩnh vực nào đó, và thấy người viết đã dùng sai từ chuyên môn trong lĩnh vực đó, hãy đề nghị cho họ cách sửa.
+
Lỗi lặp. Một lỗi rất dễ gặp và khó tự phát hiện. Nhưng về phía người đọc, đây là một lỗi rất gây phản cảm. Tôi đã từng gặp một fic tiếng Anh chỉ trong 1 đoạn ngắn mà có đến 7 chữ “dịu dàng”. Kết quả là tôi chỉ ngồi bức xúc về chuyện đó mà chẳng cảm nhận được gì từ truyện.
+
Mạch truyện. Dòng biến hóa tâm lý nhân vật có suôn sẻ và hợp lý không ? Có bị sượng chỗ nào không ? Bạn có biết là nhân vật nào đang nói không ? Những lời sến rện này là của ai, Jang Woo Hyuk hay Lee Jae Won ? (trích Muraki) Cách diễn đạt của tác giả có dễ hiểu so với số đông ? Cốt truyện có những điểm phi logic không ? Cách người viết kết thúc chương truyện như thế nào, có gây kích thích cho người đọc về chương tiếp theo không, cách tác giả giải quyết những vấn đề fic đã đặt ra có gây "ấm ức" cho người đọc không ?
+
Nhận xét khi bạn cảm thấy một
hiệu quả về tình cảm mà fic đem lại. (Vd: “Tôi rất mừng là cuối cùng họ cũng làm như vậy.” “Trời, hoá ra là thế.” V.v…)
Trên đây không phải là tất cả những gì một beta reader có thể chỉ ra cho fic mà chỉ là những điều chung nhất.
~*~
